ΒΑΠΤΙΣΜΑ ΤΩΝ ΑΙΡΕΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΒΑΠΤΙΣΜΑ ΤΩΝ ΑΙΡΕΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Του π. Πέτρου Χιρς

=====

Τίθενται εδώ δύο διαφορετικά ζητήματα σε ο,τι αφορά την αποδοχή των μεταστραφέντων. Εν πρώτοις, είναι το θέμα του πώς κατανοούμε την εκκλησία, τα όρια Της και τους εκτός των ορίων Αυτής ευρισκομένους σε αίρεση ή σχίσμα· κοντολογίς, πώς κατανοούμε την εκκλησιολογία. Κατά δεύτερον, είναι το θέμα του πώς γίνονται δεκτοί οι μεταστραφέντες, δηλαδή είναι ζήτημα ποιμαντικό, σε περίπτωση που αυτοί «οικονομούνται». Σύγχυση ανακύπτει σε δύο σημεία συνήθως: 

1) σε ποια βάση μπορεί να εφαρμοσθεί «οικονομία», δηλαδή σε ποια βάση μπορεί κανείς να αποκλίνει από την κανονικότητα του βαπτίσματος; 

2) τι σημαίνει αυτή η απόκλιση, αν σημαίνει κάτι, σε σχέση με την κατανόησή μας της εκκλησιολογίας και την κατανόησή μας του τι συνιστούν οι ετερόδοξες ομολογίες;

 Ευθύς εξ αρχής, είναι ανάγκη να διευκρινιστούν κάποια βασικά θέματα:

1) Οι κανόνες της Εκκλησίας δεν αιτιολογούνται, με άλλα λόγια οι Ορθόδοξοι δεν ανέπτυξαν ποτέ μια «θεολογία του σχίσματος», όπως αντιθέτως αυτό επιχειρήθηκε στους κύκλους αγγλικανών και ρωμαιοκαθολικών τα τελευταία 100 χρόνια. 

2) Η Εκκλησιολογία δεν μπορεί ποτέ να θεμελιωθεί ή να βασιστεί στην «οικονομία». Ή, για να το θέσουμε διαφορετικά, η εξαίρεση δεν μπορεί ποτέ να γίνει ο κανόνας ή η βάση για την ανάπτυξη του κανόνα.

3) Η Εκκλησία, που είναι σε τελική ανάλυση ο ίδιος ο Χριστός (αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος), στο πρόσωπο του επισκόπου, είναι πάντοτε ελεύθερη και δεν μπορεί ποτέ να περιοριστεί από τους δικούς της νόμους. Με άλλα λόγια, ο νομοθέτης είναι ανώτερος του νόμου και πάντοτε ελεύθερος να αποκλίνει από αυτόν – προκειμένου να τον εκπληρώσει δι’ άλλης οδού (παράδειγμα: ο ίδιος ο Κύριος, ο Οποίος είπε "εάν μη τις γεννηθή εξ ύδατος και Πνεύματος, ου δύναται εισελθείν εις την βασιλείαν του Θεού, είπε στον ληστή επί του Σταυρού, σήμερον μετ ' ἐμοῦ ἔσῃ ἐν τῷ Παραδείσῳ"). 

4) Ωστόσο, αυτό δεν υπονοεί αναρχία ή αυθαιρεσία. Εάν πράγματι είναι «οικονομία» είναι ασφαλώς σωτηριώδης! Έτσι ο επίσκοπος είναι ελεύθερος, αλλά ελεύθερος εντός των ορίων στα οποία οι αποκλίσεις του από τον κανόνα επιφέρουν τη σωτηρία, ήτοι στα όρια της ακρίβειας.

5) Έτσι η Οικονομία, αν είναι αληθινά σωτηριώδης οικονομία, έχει προϋποθέσεις σε κάθε περίπτωση. Στην περίπτωση της εισδοχής των μεταστραφέντων, όπως φαίνεται στην πρακτική της Εκκλησίας και στην ερμηνεία της πρακτικής αυτής από τους Πατέρες, η μόνη συνεπής προς την οικονομία προϋπόθεση, ώστε να έχει ευλογία (πέραν των εξαιρετικών περιπτώσεων), ήταν όχι η θεολογική εγγύτητα με την Ορθοδοξία, αλλά το εάν τηρήθηκε ο τύπος του μυστηρίου. Έτσι, λόγου χάριν, στον Έβδομο Κανόνα της Β' Οικουμενικής Συνόδου και στον 95ο κανόνα της Πενθέκτης Οικουμενικής, υπάρχει ξεχωριστή μνεία των Ευνομιανών, ως χρηζόντων αποδοχής δια του Βαπτίσματος, διότι δεν τηρήθηκε στην περίπτωσή τους η τριπλή κατάδυση.

Σύγχυση προκαλείται όταν διαφορετικές προϋποθέσεις τίθενται για την εφαρμογή της «οικονομίας» ή, πολύ χειρότερα, όταν η οικονομία χρησιμεύει ως βάση για εκκλησιολογία. Ωστόσο, στην πράξη, υπάρχει μια νόμιμη ποικιλομορφία, η οποία εξαρτάται από τις ιστορικές συνθήκες και πρακτικές των Ορθοδόξων, χωρίς αυτό να υπονοεί μια μεταβολή στην εκκλησιολογία. Πράγματι, η εκκλησιολογία, ως επέκταση της Χριστολογίας μας, δεν μπορεί ποτέ να αλλάξει, διότι είναι μία Θεανθρώπινη πραγματικότητα, ένα ουράνιο δεδομένο.